Η αντιμετώπιση των επιδημιών της πανώλης της Μεσαιωνικής Ευρώπης, απαιτούσε κρατική παρέμβαση.

Credit: david pacey.

Ο Μαύρος Θάνατος (1347-51) κατέστρεψε την ευρωπαϊκή κοινωνία. Γράφοντας τέσσερις δεκαετίες μετά την εκδήλωσή του, ο Άγγλος μοναχός και χρονογράφος Thomas Walsingham, σημείωσε ότι «ήταν τόσα τα δεινά και η αθλιότητα, που ο κόσμος δεν μπορούσε να επιστρέψει στην προηγούμενη κατάσταση».

Αυτό το μεσαιωνικό σχόλιο αντικατοπτρίζει ζωντανά την εποχή: ένας κόσμος διαλυμένος από μαζικό φόβο, αρρώστια και θάνατο.

Ωστόσο, η κοινωνία ανέκαμψε. Η ζωή συνεχίστηκε παρά την αβεβαιότητα. Όμως δεν επέστρεψε «στην κανονικότητα» - η απειλή της πανούκλας παρέμεινε.

Αργή και επώδυνη ανάκαμψη

Ο κόσμος μετά τον Μαύρο Θάνατο «δεν έγινε καλύτερος, παρά την ανάκαμψή του». Ο Γάλλος μοναχός Guillaume de Nangis, θλιβόταν γιατί οι άνθρωποι έγιναν πιο «μίζεροι και πλεονέκτες», «άπληστοι και εριστικοί» και συμμετείχαν σε περισσότερες «φιλονικίες, διαμάχες και αγωγές».

Η έλλειψη εργαζομένων που ακολούθησε ήταν έντονη. Οι εκτάσεις γης στην Αγγλία «παρέμειναν ακαλλιέργητες», σε έναν κόσμο που εξαρτιόταν από τη γεωργική παραγωγή.

Ακολούθησε σύντομα έλλειψη εμπορευμάτων, αναγκάζοντας αρκετούς ιδιοκτήτες να μειώσουν ή να διαγράψουν τα ενοίκια προκειμένου να διατηρήσουν τους ενοικιαστές τους, που συνήθως ήταν και εργάτες στα κτήματά τους. «Αν οι εργάτες δεν δουλεύουν», παρατήρησε ο Άγγλος ιεροκήρυκας Thomas Wimbledon, «οι ιερείς και οι ιππότες πρέπει να γίνουν καλλιεργητές και κτηνοτρόφοι, αλλιώς να πεθάνουν λόγω έλλειψης τροφής».

Μερικές φορές, η λύση δινόταν με κρατική παρέμβαση. Το 1349, η αγγλική κυβέρνηση εξέδωσε το Διάταγμα των Εργατών, το οποίο προέβλεπε ότι οι ικανοί για εργασία άνδρες και γυναίκες θα πρέπει να εργάζονται και να αμείβονται με τους μισθούς που ίσχυαν πριν από την πληγή του 1346.

Άλλες φορές, την ανάκαμψη την βοηθούσε η φύση. Σύμφωνα με τον Γάλλο Καρμελίτη μοναχό Jean de Venette, «παντού οι γυναίκες συνέλαβαν πιο εύκολα από το συνηθισμένο». Κανείς δεν ήταν άγονος και οι έγκυες γυναίκες αφθονούν. Αρκετοί γέννησαν δίδυμα και τρίδυμα, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή μετά από τόσο μεγάλη θνησιμότητα.

Άγιος Λορέντζος, Eyam, Derbyshire, Κεντρική Αγγλία. Γνωστό ως 'Plague Village' μετά την επιδημία του 1665. Credit: It's No Game.

 Ένας επίμονος εχθρός.

Τότε όμως επέστρεψε η πανούκλα. Ένας δεύτερος λοιμός έπληξε την Αγγλία το 1361. Ένα τρίτο κύμα επηρέασε πολλές άλλες χώρες το 1369. Ένα τέταρτο και πέμπτο κύμα ακολούθησαν το 1374-79 και το 1390-93 αντίστοιχα.

Η πανούκλα ήταν ένα διαρκές χαρακτηριστικό της ύστερης μεσαιωνικής και πρώιμης σύγχρονης εποχής. Μεταξύ 1348 και 1670, έγραψαν οι ιστορικοί Andrew Cunningham και Ole Peter Grell, ήταν ένα τακτικό και επαναλαμβανόμενο γεγονός: «… Μερικές φορές (έπληττε) απέραντες περιοχές, μερικές φορές μόνο περιορισμένες εκτάσεις, αλλά χωρίς να παραλείπει ούτε ένα έτος την επιστροφή της σε αυτήν τη μακρά και θλιβερή αλυσίδα».

Η ασθένεια επηρέασε κοινότητες, χωριά και πόλεις με μεγαλύτερους κινδύνους για τα αστικά κέντρα. Παρά τον πυκνό πληθυσμό του όμως, το Λονδίνο επιβίωσε από τις επιδημίες του 1603, του 1625, του 1636 και τη «Μεγάλη Πανούκλα» του 1665, η οποία πρόσβαλε το 15% του πληθυσμού της πόλης. Καμία γενιά όμως δεν διέφυγε από τον φόβο της ασθένειας.

Έλεγχος της καταστροφής.

Οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν να λάβουν μέτρα. Ενώ η γνώσεις τους δεν ήταν ικανές να αποτρέψουν ένα ξέσπασμα, κατά την διαχείριση της νόσου προσπαθούσαν να μετριάσουν τις μελλοντικές καταστροφές.

Με διαταγή της, η Βασίλισσα Ελισάβετ Α’ το 1578 εφάρμοσε μια σειρά μέτρων για τη στήριξη των προσβεβλημένων και των οικογενειών τους. Σε όλη την Αγγλία, με κυβερνητική πρωτοβουλία εξασφαλίσθηκε ότι τα μολυσμένα άτομα δεν θα έβγαιναν από τα σπίτια τους για ψώνια ή εργασία.

Χτίστηκαν επίσης σπίτια για να στεγάσουν τους ασθενείς και να προστατεύσουν τους υγιείς. Το 1666, ο Βασιλιάς Κάρολος Β' διέταξε κάθε πόλη «να είναι σε ετοιμότητα σε περίπτωση που ξεσπάσει οποιαδήποτε μόλυνση». Εάν ανακαλυπτόταν ένα μολυσμένο άτομο, απομακρυνόταν από το σπίτι και την πόλη. Το σπίτι του σφραγιζόταν για 40 ημέρες και σημαδευόταν με ερυθρό σταυρό και το μήνυμα «Κύριε ελέησον» στην πόρτα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, περιφράξεις και σχοινιά, περιόριζαν τις μολυσμένες κοινότητες. Κάποιες φορές όμως έκαναν περισσότερο κακό παρά καλό. Σύμφωνα με τον ιστορικό του Διαφωτισμού Jean-Pierre Papon, οι κάτοικοι της πόλης Digne της Προβηγκίας το 1629 εμποδίστηκαν να φύγουν, να θάψουν τους νεκρούς τους και να κατασκευάσουν καλύβες όπου θα μπορούσαν να απομονωθούν με ασφάλεια από την ασθένεια.

Πρόχειρα καταλύματα για τα θύματα της πανώλης στην Γεωργία. Credit: cinto2

Κράτος και ηθική εξουσία.

Η εμπειρία και τα κανονιστικά μέτρα δεν ήταν πάντα αποτελεσματικά. Η μεγάλη πληγή που έπληξε τη πόλη της Μασσαλίας μεταξύ 1720 και 1722 σκότωσε περίπου 100.000 ανθρώπους. Μετά την άφιξη του Grand Saint-Antoine, ενός εμπορικού πλοίου που επέστρεψε από την Μέση Ανατολή, η ασθένεια εξαπλώθηκε σε όλα τα μέρη της πόλης. Η «κατάλληλη φροντίδα και θεραπεία» για την πρόληψη των θανατηφόρων συνεπειών της ασθένειας καθυστέρησε και αγνοήθηκε.

Η πανούκλα άρχισε να μαίνεται μέσα σε λίγες εβδομάδες. Ένας διεφθαρμένος γιατρός, ψευδείς βεβαιώσεις υγείας, πολιτικές και οικονομικές πιέσεις για εκφόρτωση των εμπορευμάτων του πλοίου και διεφθαρμένοι αξιωματούχοι που διερευνούσαν την αρχική εξάπλωση της νόσου, συνέβαλαν όλοι σε μια καταστροφή που θα μπορούσε να περιοριστεί από την αρχή, αλλά την άφησαν να διαφύγει και πέρα από την νότια Γαλλία.

Τα νοσοκομεία ήταν κορεσμένα, ανίκανα να δεχτούν τον τεράστιο αριθμό ασθενών που συνέρεε. Οι αρχές δημιούργησαν νέα νοσοκομεία σε αλέες της πόλης και τοποθέτησαν μεγάλες σκηνές στα περίχωρά της, γεμίζοντας τα με όσο το δυνατόν περισσότερα αχυρένια κρεβάτια.

Φοβισμένη τη μετάδοση στις ακτές της, η αγγλική κυβέρνηση πήρε γρήγορα προστατευτικά μέτρα. Ο νόμος καραντίνας του 1721 απειλούσε με φυλάκιση ή θάνατο οποιονδήποτε προσπαθούσε να ξεφύγει από τον αναγκαστικό περιορισμό, ή εκείνους που αρνούνταν να υπακούσουν στους περιορισμούς.

Ορισμένοι θεώρησαν ότι αυτά τα μέτρα είναι περιττά. «Η μόλυνση μπορεί να έχει σκοτώσει χιλιάδες», έγραψε ένας ανώνυμος συγγραφέας, «αλλά ο περιορισμός έχει σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες…».

Ο Έντμουντ Γκίμπσον, επίσκοπος του Λονδίνου και υποστηρικτής της κυβέρνησης, διαφωνεί. «Όπου η ασθένεια είναι λυσσαλέα», έγραψε, «η αντιμετώπιση πρέπει να είναι το ίδιο». Ως εκ τούτου, έγραψε, δεν έχει νόημα να ασχολείται κανείς με «τα δικαιώματα και τις ελευθερίες και την ευκολία της ανθρωπότητας, όταν υπάρχει η πανούκλα που κρέμεται πάνω από το κεφάλι μας».

Η κοινωνική αποδιοργάνωση ήταν αναπόφευκτο αποτέλεσμα - απαραίτητο κακό για πολλούς. Όμως, όπως μας θυμίζουν οι μεσαιωνικές και πρώιμες σύγχρονες εμπειρίες με την πανούκλα, τελικά δεν γίνεται μόνιμο χαρακτηριστικό της κοινωνίας.

[Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά με τον τίτλο ‘ Medieval Europe’s waves of plague also required an economic action plan ’ από τον Kriston R. Rennie στο The Conversation , και αναδημοσιεύτηκε στο https://www.ancient-origins.net με άδεια Creative Commons License].

ΠΗΓΗ: https://www.ancient-origins.net/history-important-events/medieval-europe-0013690

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ: CC BY 2.0